زخم بستر چیست؟
زخم بستر آسیب به پوست و یا بافت زیر جلدی است که معمولا به علت فشار، اصطکاک و فشار با هم، معمولا بر روی بر آمدگی های استخوانی ایجاد می شود. از آنجا که یک قسمت با قرار گرفتن در معرض فشار طولانی مدت یا مداوم تشکیل می شود به عنوان زخم های فشاری شناخته می شود. اما معمولا در میان افراد به عنوان زخم بستر شناخته می شود. نام پزشکی آن زخم دکوبیت است. جهت درمان زخم بستر تا انتهای مقاله را ببینید.
بهترین و سریعترین درمان زخم بستر
درمان زخم بستر با توجه به‌شدت زخم به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. این روش‌ها شامل استفاده از پانسمان، مصرف دارو، عمل جراحی و … می‌باشند.
نام علمی زخم بستر، زخم فشاری است. این زخم بافت‌های پوست را در اثر فشار طولانی مدت دچار مشکل می‌کند. زخم بستر معمولاً در نواحی از پوست که روی استخوان قرار دارد، ایجاد می‌شود.
افراد بیماری که توانایی حرکتی کمی دارند یا ناتوان حرکتی هستند، مستعد ابتلا به زخم بستر هستند. سالمندان که تحرک کمی دارند، از دیگر افرادی هستند که بیشترین خطر ابتلا به زخم بستر را دارند. اکثر زخم‌های فشاری با روش‌های درمانی مناسب قابل درمان هستند.
علائم ایجاد زخم بستر چیست ؟
قبل از درمان زخم بستر باید درک درستی از نشانه‌های آن داشته باشیم. نشانه‌های زخم بستر شامل تغییرات غیرعادی در رنگ و بافت پوست، تورم و التهاب، ترشح مایعات از زخم، تغییر دمای قسمتی از پوست در مقایسه با دیگر نواحی و … هستند. نشانه‌های زخم با توجه به شدت و درجه زخم متفاوت هستند. هر چه زخم وخیم‌تر و پیشرفته‌تر باشد، علائم بیشتری مشاهده می‌شود.
همچنین ببینید: مراقبت پای دیابتی
چه مناطقی مستعد بروز زخم بستر هستند ؟
زخم بستر با توجه به نواحی که زخم ایجاد شده است، ممکن است کمی تفاوت داشته باشد. اما به‌طور کلی اصول روش‌های درمانی یکسان هستند. افرادی که روی ویلچر هستند بیشتر در ناحیه استخوان دنبالچه یا باسن، استخوان شانه یا ستون فقرات، پشت بازوها و پشت پاها به زخم بستر دچار می‌شوند.
برای افرادی که دراز کشیده‌اند، بیشترین نواحی ابتلا به زخم شامل پشت یا دو طرف سر، استخوان شانه، مفاصل ران، کمر یا استخوان دنبالچه، پاشنه، پشت زانو و مچ پا هستند.
علت بروز زخم بستر چیست ؟
قبل از بررسی روش‌های درمان زخم بستر، دلایل ابتلا به زخم‌های فشاری را بررسی می‌کنیم. سه دلیل اصلی ابتلا به زخم بستر شامل فشار، برش و اصطکاک هستند.
فشار: فشار ممتد بر روی بخشی از بدن سبب اختلال در جریان خون در بافت‌های آن بخش می‌شود. زمانی که جریان خون اختلال پیدا کند، اکسیژن‌رسانی و رساندن مواد مغذی ضروری به بافت‌های پوست به خوبی انجام نمی‌شود. بنابراین پوست آسیب می‌بیند و به‌تدریج زخم می‌شود.
اصطکاک: زمانی که پوست حساس و شکننده با لباس یا ملحفه و … در تماس باشد، ممکن است با آسیب بافت‌ها مواجه شود و در اثر اصطکاک طولانی مدت به زخم دچار شود.
برش: زمانی که سطح پوست و سطح تخت در دو جهت مخالف همزمان حرکت کنند، برش ایجاد می‌شود.
مراحل ایجاد زخم بستر
برای درمان زخم بستر ابتدا نوع زخم بستر یا شدت زخم بستر باید تشخیص داده شود. زخم بستر شامل چهار مرحله یا درجه است:
- درجه ۱: پوست فقط به تغییر رنگ یا تغییر دما نسبت به سایر نواحی دچار شده است. درد در این مرحله یا حس نمی‌شود یا بسیار کم است.
- درجه ۲: در این مرحله آسیب به زخم باز تبدیل می‌شود و لایه خارجی و سطحی پوست باز شده و با آسیب بافت‌ها همراه می‌شود. عمق این زخم بسیار کم است.
- درجه ۳: زخم بستر گسترش پیدا می‌کند و لایه‌های بیشتری از پوست را درگیر می‌کند. در این حالت زخم عمیق است و بافت‌های درون زخم مرده‌اند.
- درجه ۴: آسیب به عضلات و تاندونها رسیده و حتی ممکن است استخوان از درون زخم دیده شود. این مرحله شدیدترین نوع زخم بستر است.
درمان زخم بستر خفیف چگونه است ؟
درمان زخم بستر خفیف آسان است و روش‌های درمانی به‌سرعت نتیجه می‌دهند. در زخم فشاری درجه ۱، پوست نسبت به سایر نواحی تغییر رنگ و تغییر دما دارد و درد کمی احساس می‌شود. این تغییرات به‌تدریج پیشرفت می‌کنند و بافت‌های پوست کمی باز می‌شوند. رنگ پوست به قرمز تغییر می‌کند. به زخم فشاری در این شرایط، زخم بستر خفیف می‌گویند.
همچنین ببینید: کیست مویی چیست؟ درمان آن چگونه است؟
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم ؟
برای زخم بستر، بهترین زمان مراجعه به پزشک ۲۴ یا ۴۸ ساعت پس از مشاهده علائم اولیه زخم می‌باشد. در صورتی که نشانه‌های اولیه زخم را مشاهده کردید و این نشانه‌ها پس از گذشت ۲۴ یا ۴۸ ساعت بهبود پیدا نکرد‌ند، باید به پزشک متخصص مراجعه نمایید.
در کنار نشانه‌های گفته شده به سایر علائم مانند تب، خروج ترشحات چرکی یا خونی، بوی بد، داغی شدید محل زخم و … توجه داشته باشید.
بررسی عوامل خطر زخم بستر
عدم تحرک به هر دلیلی می‌تواند احتمال ابتلا به زخم بستر را افزایش دهد.
انواع آسیب‌های نخاعی و عصبی سبب کاهش توان حرکتی و کاهش حس لامسه می‌شوند. بنابراین فرد برخی از تغییرات مانند درد، سوزش و … را احساس نمی‌کند. درمان زخم بستر در این حالت به دلیل تشخیص دیرتر ممکن است سخت‌تر باشد.
افرادی که از تغذیه خوبی برخوردار نیستند به دلیل تضعیف سیستم ایمنی بدن در معرض خطر این زخم‌ها می باشند.
بیماری دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و بسیاری از بیماری‌های دیگر احتمال ابتلا به زخم‌های فشاری را افزایش می‌دهند.
بی‌اختیاری ادرار نیز از عوامل خطر زخم بستر است.
زخم بستر چه عوارضی دارد ؟
در صورتی که درمان زخم بستر به‌موقع اقدام نشود، عوارض و مشکلات زیادی برای فرد ایجاد می‌شود.
سلولیت از عوارضی می‌باشد که با عفونت پوست همراه است. این عارضه برای زخم‌های فشاری بسیار شایع می‌باشد و علائمی مانند قرمزی، تورم،گرما و … دارد، سلولیت درمان زخم بستر را مختل می‌کند.
عفونت استخوانی و مفصلی در اثر زخم، عملکرد این بخش‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و فرد را با مشکلات زیادی مواجه می‌کند.
در موارد بسیار نادر زخم بستر به سپسیس تبدیل می‌شود.
بدترین عارضه زخم بستر که در صورت عدم درمان زخم بستر این زخم ایجاد می‌گردد، سرطان است.
روش های درمان زخم بستر
روش های درمان زخم بستر مؤثر برای زخم بستر شامل موارد زیر است.
تغییر موقعیت برای درمان زخم بستر
برای بهبودی زخم‌ها، تغییر موقعیت بسیار کمک کننده است. تغییر موقعیت سبب برداشته شدن فشار ممتد از روی ناحیه مربوطه می‌شود. همچنین تغییر موقعیت از ایجاد زخم‌های جدید جلوگیری می‌کند. با توجه به توصیه پزشک موقعیت فرد را در بازه زمانی مشخصی (مثلاً هر نیم ساعت) تغییر دهید. هنگام تغییر موقعیت به آسیب نرساندن به شرایط جسمی بیمار توجه داشته باشید.
پانسمان های پیشرفته زخم برای درمان زخم بستر
پانسمان‌های پیشرفته زخم برای این زخم بسیار مفید و اثرگذار می‌باشند. این پانسمان‌ها از ویژگی‌هایی برخوردار هستند که موجب بهبود و ترمیم زخم می‌شوند. همچنین از عفونت زخم جلوگیری می‌کنند و عفونت سطحی آن را از بین می‌برند.
از دیگر مزایای این پانسمان‌ها این است که روند بهبودی زخم را به طور چشم‌گیری سرعت می‌بخشند. نمونه‌ای از این پانسمان‌ها، پانسمان های پیشرفته زخم تریتا هستند. این شرکت انواع پانسمان‌ها را برای ترمیم درجه‌های مختلف زخم بستر تولید کرده است. به عنوان مثال ترمیم زخم فشاری درجه ۴ با پانسمان‌های پودری طباگرن و طباگرن پلاس نقره امکان‌پذیر است. استفاده از پانسمان‌های پیشرفته زخم تریتا بسیار راحت است. این پانسمان‌ها هیچ‌گونه حساسیتی ایجاد نمی‌کنند و کاملاً بدون عوارض هستند.
برای درمان زخم بستر، داشتن یک رژیم غذایی سالم اهمیت زیادی دارد. رژیم غذایی باید دارای پروتئین کافی، ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم … باشد. خوردن میوه و سبزیجات از مواردی هستند که حتماً برای بهبود روند ترمیم زخم بستر باید رعایت شوند. رژیم غذایی مناسب، سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به درمان زخم کمک می‌کند. نوشیدن مایعات کافی، برای سرعت بخشیدن به روند درمان بسیار حائز اهمیت است. فرد مبتلا به زخم بستر باید روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشد.
آنتی بیوتیک برای درمان زخم بستر
پزشک، زخم بستر را معاینه می‌کند و در صورت لزوم به تجویز آنتی‌بیوتیک اقدام می‌کند. مصرف آنتی‌بیوتیک برای عفونت زخم یا پیشگیری از عفونت زخم می‌باشد. نوع آنتی بیوتیک مصرفی برای درمان زخم بستر بستگی به شدت عفونت دارد.
روش‌های دیگر برای زخم بستر دبریدمان، وکیوم تراپی، عمل جراحی، استفاده از تشک‌های طبی و … هستند. تمامی روش‌های گفته شده باید تحت نظر پزشک و درمانگر انجام شود.
علائم زخم بستر چگونه رخ می دهد
در بیماران وابسته به بستر (یا صندلی ) به دلیل فشار ایجاد شده توسط وزن بدن، بر روی بافت های نرم فشار اعمال می شود. گردش خون این بافت ها بین استخوان و رختخواب مختل می شود و در نهایت به بافت ها آسیب می رساند. هنگامی که این صدمه به سطح خاصی می رسد، زخم ایجاد می شود. اصطکاک زیاد و سفتی پوست ، بالا بودن درجه حرارت بدن و پوست مرطوب تشکیل زخم را آسان تر می کند.
در بیمارانی که بدون تحرک هستند زخم فشار ممکن است حتی در عرض ۴۸-۲۴ ساعت رخ دهد و اقدامات لازم صورت گرفته است و در اولین فرصت مداخله می شود. به طور معمول، زخم در مرحله اولیه، که انتظار می رود در طی ۲۰-۱۵ روز بهبود یابد، ممکن است به علت ادامه فشار در ناحیه، ورم بافت حاصل و ایجاد عفونت با میکروارگانیسم هایی که از ادرار و مدفوع منتقل می شود، بدتر شود.
اکثر آسیب بافتی زیر پوست شروع می شود و سپس روی سطح پوست ظاهر می شود. به طور خلاصه، اگر قرمزی یا زخم رخ دهد، احتمال آسیب بیشتر به بافت زیرپوستی وجود دارد. بنابراین، نباید نادیده گرفته شود و در اسرع وقت به متخصص زخم مراجعه شود.
پیشگیری از زخم های فشاری
پیشگیری از زخم های فشاریبرای درمان زخم بستر، پوزیشن دادن به بیمار برای قسمت های تحت فشار، مراقبت از پوست، کنترل پوست، مراقبت از زخم، تغذیه منظم، عوامل فشار، عواملی که سبب زخم فشاری می شود، تشخیص به موقع زخم های فشاری و آموزش به بیماران در صورت تشکیل زخم های فشاری.
برای درمان زخم بستر، کنترل پوست باید حداقل یک بار در روز انجام شود. در بیماران وابسته به بستر، موقعیت باید بین ۱-۱.۵ ساعت در روز و ۴ ساعت در شب عوض شود. در بیماران وابسته به صندلی ، موقعیت باید هر ساعت عوض شود و یا اگر بیمار بتواند از دستان خود استفاده کند، باید ۶۰ ثانیه به مدت ۳۰ دقیقه به کمک دست باسن خود را از صندلی بلند کند.
درجه بندی درمان زخم بستر
مرحله ۱: پوست سالم است. در عوض، روی قسمت خاصی از پوست برآمدگی استخوان، قرمزی وجود دارد که با فشار محو نمی شود. تشخیص این تغییر رنگ در نژاد سیاه دشوار است. رنگ ممکن است از بافت اطراف متفاوت باشد. برای درمان و مراقبت فقط از بین بردن فشار روی زخم کافی می باشد.
مرحله ۲: بخشی از زیر پوست از بین رفته است. یک زخم سطحی وجود دارد که بستر زخم صورتی- قرمز است و هیچ بافت مرده ای وجود ندارد. ممکن است تاول نیز دیده شود. برای درمان و مراقبت، نیازی به تمیز کردن زخم نیست. دچار التهاب نشدن زخم و رطوبت مناسب زخم مهم است.
مرحله ۳: پوست کامل از بین رفته است. بافت چربی زیر جلدی دیده می شود، اما استخوان، رباط یا عضله در معرض نیست. بافت مرده وجود دارد، اما عمق ضایعات، بافت را پوشش نمی دهد. ممکن است فضای مرده زیر زخم وجود داشته باشد.
مرحله ۴: از بین رفتن بافت کامل استخوان، رباط یا ماهیچه. در برخی قسمت های زخم ممکن است بافت و پوسته مرده باشد. اغلب فضای مرده زیر زخم وجود دارد.
برای درمان مراحل ۳ و ۴، اغلب زخم باید تمیز شود. در صورت عفونت، ممکن است نیاز به درمان آنتی بیوتیکی و جراحی باشد. هدف اصلی در مراقبت از زخم، تمیز کردن، پاکسازی زخم ، بستن زخم و محفاظت از آن است.
زخم بستر بیشتر در کدام بیماران رخ می دهد
شرایط پیشرفت خطر بیماری می تواند در دو گروه به عنوان بیمار و محیط مورد بررسی قرار گیرد:
شرایط مربوط به بیمار:
- بی تحرکی / غیر فعال بودن (بیماران وابسته به بستر یا صندلی چرخدار)
- مصرف ناکافی آب
- تغذیه نامناسب و نامنظم
- بی اختیاری ادرار یا مدفوع
- اختلالات ذهنی (بیماران فلج، بیماران دیابتی و غیره)
- پیشرفت سن
- شرایط مربوط به محیط:
- فشار (نشستن یا خوابیدن به مدت طولانی در همان موقعیت)
- رطوبت / پوست مرطوب
- کمبود بهداشت بدن
- موقعیت اشتباه نشستن و خوابیدن
- مواد کمکی (استفاده نامناسب یا اشتباه)
زخم در کدام قسمت ها تشکیل می شود
در حالت نشسته: بر روی دنبالچه، بر روی استخوان های شانه، باسن، آرنج و پاشنه ها
در حالت خوابیده به پشت: در طرف پشت سر، بر روی استخوان های شانه، باسن، آرنج، دنبالچه، پاشنه پا، انگشتان پا
در حالت خوابیده بر روی شانه: در گوش ها، در قسمت جانبی شانه، در قسمت های جانبی لگن، در باسن، در زانو، در قسمت جانبی مچ پا
در حالت خوابیده بر روی صورت: صورت، شانه، استخوان لگن، زانو و مچ دست