بیماری سالک

بیماری سالک چیست؟

لیشمانیوزها که در شمار بیماری های مشترک انسان و حیوان قرار دارند، در اغلب نقاط جهان به صورت ضایعات پوستی (سالک)، احشایی (کالا آزار) و مخاطی-پوستی بروز می کنند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) لیشمانیوزها را یکی از ۶ بیماری مهم انگلی مناطق گرمسیر دنیا معرفی کرده است.

سالیانه ۹۰ درصد از موارد لیشمانیوز جلدی از کشورهای افغانستان، برزیل، ایران، پرو، عربستان سعودی، سوریه، الجزایر و سودان و ۹۰ درصد از موارد لیشمانیوز جلدی-مخاطی از کشورهای بولیوی، برزیل، و پرو گزارش می شوند.

مرگ و میر ناشی از لیشمانیوز احشایی سالیانه ۵۹۰۰۰ نفر می باشد. از سه نوع لیشمانیوز انسانی ذکر شده لیشمانیوز جلدی یا سالک و لیشمانیوز احشایی (کالا آزار) در ایران وجود دارد. تعداد مبتلایان به انواع مختلف لیشمانیوز در کشور سالیانه بیش از ۲۰۰۰۰ مورد می باشد.

بیماری سالک ( لیشمانیوز جلدی) در ایران به دو شکل است :

نوع شهری که مخزن آن انسان است و سگ مخزن تصادفی است. عامل سالک نوع شهری لیشمانیاتروپیکا و پشه خاکی ناقل آن فلبوتوموس سرژنتی است.

نوع روستایی که مخزن آن جوندگان هستند. عامل سالک نوع روستایی لیشمانیاماژور و پشه خاکی ناقل آن فلبوتوموس پاپاتاسی می باشد.

پشه سالک

تعاریف بیماری سالک :

مورد مشکوک : وجود پاپول یا هر نوع ضایعه پوستی منطبق با علائم بالینی به خصوص در نقاط باز بدن ( صورت و دست ها) که بیش از ۱۴ روز طول کشیده باشد.

مورد محتمل : مورد مشکوک به همراه وجود سابقه اپیدمیولوژیک در منطقه، یا سابقه ابتلا به سالک در همان محل که همراه با احتمال عود آن است.

مورد قطعی : شامل مشاهده انگل در اسمیر تهیه شده از ضایعه پوستی، کشت مثبت انگل و نتیجه مثبت تست PCR است.

عامل انتقال بیماری سالک:

لیشمانیوز توسط یک انگل تک سلولی از بیش از ۲۰ گونه لیشمانیا ایجاد می شود. بیش از ۹۰ گونه پشه خاکی برای انتقال انگل لیشمانیا شناخته شده است. حشره بالغ روز ها در پناهگاه های تاریک و مرطوب مانند: زیر زمین منازل، شکاف دیوار و درز سقف ها وجود دارد.

انگل لیشمانیا از گزش پشه خاکی، سرنگ آلوده، خون آلوده سرایت می‌کند. همچنین امکان سرایت از مادر به جنین را دارد.

همچنین ببینید: مراقبت پای دیابتی باید چگونه انجام شود؟

علائم و عوارض نیش سالک

علائم بیماری معمولا ۳ ماه تا یکسال بعد از گزش ظاهر می شود. بیماری در محل گزش به صورت جوش کوچک بعد از طی دوره کمون ظاهر می شود. به تدریج بزرگ تر شده و تبدیل به زخم می شود. زخم ها در نقاط باز بدن به خصوص صورت ایجاد می شوند که به مدت طولانی باقی می مانند، معمولا بدون درد هستند و پس از بهبودی نیز اسکار (جای زخم) باقی می گذارند.

بروز زخم در نقاط حساسی چون پلک، چشم، لاله گوش، بینی و لب ها ممکن است به نقص این اعضا منجرب شود. آلودگی ثانویه زخم موجب عفونت باکتریایی شده و می تواند جان بیمار را به خطر بیندازد. سایر نشانه ‌های این بیماری آبریزش بینی، ترشحات خونی بینی، تنگی نفس و اختلالات تنفسی می‌باشند.

علائم سالک احشایی به صورت تب‌های شدید و طولانی مدت، بزرگ شدن کبد و طحال، التهاب و تورم در غدد لنفاوی، خونریزی، کاهش گلبول های قرمز، کاهش گلبول‌های سفید، کاهش تعداد پلاکت، کاهش شدید وزن و عفونت است.

علائم بیماری سالک مخاطی پس از گذشت چندین سال از ابتلا به لیشمانیاز پوستی، رخ می‌دهد. نشانه‌های آن تنگی نفس، خونریزی و آبریزش بینی است.

نحوه تشخیص سالک

اگر بیمار از گزش حشرات اطمینان نداشته باشند، تشخیص کمی سخت‌تر خواهد شد. جهت تشخیص این بیماری از تست جلدی لیشمانین یا از پوست پیرامون زخم، نمونه برداری می‌شود. با نمونه برداری از لایه ی زیرین زخم و تست آن، احتمال نفوذ انگل به لنفوسیت‌ها و سلول‌های پلاسما و … بررسی می‌شود.

درمان بیماری سالک

درمان بیماری سالک با توجه به نوع و شدت بیماری، به روش‌های گوناگونی انجام می‌شود. تشخیص زود هنگام بیماری تأثیر زیادی در نتیجه بخش بودن اقدامات درمانی خواهد داشت. در اغلب موارد با درمان موضعی دارو (گلوکانتیم) و کرایوتراپی بهبود می یابد. در مواردی دارو به صورت عضلانی تجویز می شود، به هر حال جای زخم باقی می ماند.

بنابراین هر چه زودتر درمان شود اسکار کمتری تشکیل خواهد شد. برای تسریع روند درمان زخم های ناشی از سالک، پیشگیری و کنترل عفونت زخم آن می توانید از محلول آنتی سپتیک طباسپت استفاده کنید. در برخی موارد، برای درمان مشکلات پوستی ناشی از سالک  نیاز به عمل‌های جراحی مانند جراحی پلاستیک می‌باشد.

پیشگیری از سالک پوستی

واکسن یا دارویی برای پیشگیری از بیماری سالک کشف نشده است. بنابراین تنها روش پیشگیری از این بیماری جلوگیری از گزیدگی توسط حشرات است.

در مکان‌هایی که امکان وجود این حشرات وجود دارند، لباس‌های پوشیده بر تن کنید و از خوابیدن در فضای باز خودداری کنید. استفاده از توری، پشه بند آغشته به حشره کش، حشره کش ها و دفع صحیح زباله ها جهت کاهش تولید مثل پشه خاکی از روش های پیشگیری محسوب می شود.

در سفر به مناطق جنگلی و صحرایی حتماً پشه بند، اسپری ضد حشرات همراه داشته باشید. اسپری ضد حشرات را در اتاق‌های خواب اسپری نمایید. در فضای بسته از تهویه و سیستم‌های سرمایشی استفاده کنید که موجب کاهش ورود حشرات به داخل محیط شوند.